Het zijn weer de donkere dagen voor kerst. Het is grauw, er staat een gure wind en het lijkt soms wel of bijna al het leven is verdwenen en de natuur in diepe rust is. Toch is er een dapper vlindertje dat juist in deze tijd van het jaar  actief is, de kleine wintervlinder.

Vliegt pas als het koud wordt

De mannetjes van de kleine wintervlinder kruipen meestal pas uit hun cocon als de eerste nachtvorst in oktober/november is geweest. Het is een onopvallend grijsbruin/nachtvlindertje, dat lid is van de familie van de spanners. Ze vliegen hoofdzakelijk in de avondschemering bij vochtig en nevelig weer en bij een temperatuur tussen 0 °C en 10 °C. Wintervlinders kunnen vliegen met een lichaamstemperatuur van amper 5°C. In de vlucht zijn ze traag, zodat ze zo min mogelijke energie verbruiken. De meeste nachtvlinders vliegen juist vrij snel, zodat ze o.a. wendbaarder zijn voor roofdieren. Toch hebben de kleine wintervlinders een vrij grote overlevingskans. Misschien wel de grootste nachtvlindereters, de vleermuizen, houden in deze tijd van het jaar namelijk lekker hun winterslaap.

Vleugelloze vrouwtjes

Wat heel opvallend is bij deze dappere vlindertjes is dat de vrouwtjes geen vleugels hebben. Meestal slapen de dames uit, en komen ze iets later uit de pop dan de mannen. Deze wachten ondertussen al geduldig op de stammen van de bomen, tot dat de dames langzaam omhoog gekropen komen. Is een dametje omhoog gekropen, dan is ze al snel gevonden door een man. Vervolgens start een passievolle paring, die rustig een uurtje of 3-4 kan duren. Soms blijven ze op de stam hangen, de andere keer neemt de mann zijn dame mee de lucht in. Na de paring laat de man zijn vrouwtje achter op de stam van de boom, waarna ze verder omhoog klimt de kruin in. Hier legt ze haar eitjes tussen de spleten van de boom, waarna het niet lang meer duurt voordat ze zal sterven. Kleine wintervlinders kunnen namelijk niet eten. Ze leven puur op de reserves die ze als moddervette rups hebben overgehouden.

Rond juni kruipen de volgegeten rupsen diep het strooisel in om te verpoppen. Tot ongeveer de eerste nachtvorst blijven ze hier warm onder de grond, waarna het cirkeltje weer rond is.

Belangrijke rupsen

Opvallend aan de kleine wintervlinder is dat de rupsen niet, zoals de meeste vlindersoorten, afhankelijk zijn van enkele plantensoorten, maar dat ze eigenlijk op bijna iedere loofboom en struik kunnen leven. De timing van het uitkomen van de eitjes is erg specifiek. De eitjes komen namelijk pas uit wanneer de eerste knoppen van de bomen open gaan. Wintervlinderrupsjes zijn gek op jonge bladeren, deze eten ze dan ook massaal. De timing is niet alleen perfect voor de rupsen, maar ook voor de koolmezen. Het is namelijk zo dat wanneer de rupsen groot zijn, de koolmezen massaal jongen hebben. De rupsen van de wintervlinders vormen in deze tijd een grote voedselbron voor de hongerige koolmeeskuikens. Ze zijn zo belangrijk dat je zonder de kleine wintervlinder ook veel minder koolmezen zou hebben.

Zelf de kleine wintervlinder zien

Kleine wintervlinders worden actief in de avondschemering. Wanneer je tussen 17:00-20:00 opzoek gaat, maak je de grootste kans. De soort is erg algemeen, en je kunt ze dan ook overal tegenkomen. Net zoals bijna alle nachtvlinders, komen ook de kleine wintervlinders af op licht. Zo kan het dus zomaar zijn dat er eentje tegen je raam of onder je muurlamp zit. Ook kan je het eens proberen om in het donker met een zaklantaarn de bomen af te speuren. Grote kans dat je de mannetjes op de stammen ziet wachten op de dames. Met hun dichtgevouwen vleugels zie je ze op afstand al als zeilbootjes tegen de stam zitten. Ook is de kans groot dat wanneer je met de auto of de fiets in het donker rijdt, je in het licht van je lampen deze vlindertjes over de weg ziet fladderen. Tot in januari kun je de wintervlinders verwachten.

Foto: Tijmen Majoor